Πρέσπες: Ο καθρέφτης της ζωής

Το νερό της Μικρής και της Μεγάλης λίµνης δηµιουργεί έναν καθρέφτη για να βλέπουµε διπλά την οµορφιά του Αγίου Αχιλλείου, των Ψαράδων, της Μικρολίµνης  και από µακριά του Αγίου Γερµανού, του λόφου Καλέ, των βυζαντινών µνηµείων, της πλάβας, της φαλαρίδας, του κορµοράνου...

Οι Πρέσπες είναι µια µεγάλη κιβωτός ζωής...
...όπου συνυπάρχουν άνθρωποι, ζώα, ψάρια και φυτά. Ανθίζουν 1.500 είδη της ελληνικής χλωρίδας και στα νερά της κολυµπούν 17 είδη ψαριών. Πετούν 260 είδη πουλιών, από τα οποία ο «σταρ» της Μικρής Πρέσπας είναι ο αργυροπελεκάνος, ένα από τα µεγαλύτερα πουλιά της Γης.

Εδώ αναπαράγονται 1.000-1.200 ζευγάρια, από τις 10.000 που υπάρχουν. Είναι η µεγαλύτερη αποικία στον κόσµο και το µυστήριο είναι ότι οι αργυροπελεκάνοι κάνουν φωλιές πάνω στις ίδιες νησίδες µε τους λίγο µικρότερους ροδοπελεκάνους.

Οι σχέσεις καλής γειτονίας είναι άριστες µεταξύ των δύο, αλλά και µεταξύ των πελεκάνων και των κορµοράνων, που αν και κυνηγούν τα ίδια ψάρια, εν τούτοις συνεργάζονται. Οι δυσκίνητοι πελεκάνοι τρώνε ενάµιση κιλό ψάρια ο καθένας την ηµέρα, αλλά δεν µπορούν να βουτήξουν στα βαθιά για να τα πιάσουν. 

Αυτή τη δουλειά την κάνουν οι ευκίνητοι βουτηχτές κορµοράνοι, οι οποίοι ψαρεύουν για τον εαυτό τους, αλλά καθώς κυνηγούν τα ψάρια αυτά ανεβαίνουν στην επιφάνεια για να επωφεληθούν οι πελεκάνοι.

Αυτές οι ιστορίες της φύσης είναι χρήσιµες ειδικά σε αυτή την περιοχή, όπου στο Βαλκανικό ∆ιασυνοριακό Πάρκο των Πρεσπών καλούνται να συνυπάρξουν η Ελλάδα, η ΠΓ∆Μ και η Αλβανία. Από τη Μικρή Πρέσπα µόνο µια γωνιά της κατέχει η Αλβανία, αλλά το µεγαλύτερο κοµµάτι της Μεγάλης Πρέσπας το µοιράζεται µε την ΠΓ∆Μ και ένα µικρό κοµµάτι έχει η Ελλάδα γύρω από το φιορδ των Ψαράδων. Βέβαια τα πουλιά, τα ψάρια, οι βίδρες κυκλοφορούν ελεύθερα, χωρίς σύνορα...

Μεγάλωσα στην εκ διαμέτρου αντίθετη γωνιά της Ελλάδας, στη νοτιοανατολική άκρη του Αιγαίου, και αυτό έκτισε μια ειδική σχέση με τη βορειοδυτική άκρη της Μακεδονίας. Αλλά οι «εξωτικοί» τόποι, όπως το νησί μου και οι Πρέσπες, ασκούν εξ αποστάσεως μια δυναμική γοητεία στον περιηγητή και προβάλλουν χίλια δυο εμπόδια για να μην παραδοθούν στις άπληστες αισθήσεις του, που ο ίδιος ο μύθος των τόπων τις έκανε τέτοιες.

Έτσι, άργησα πολύ να πάω στις Πρέσπες και αυτή η αργοπορία θα μπορούσε να μου κοστίσει. Θες γιατί ο τόπος αποδυναμώνεται καθώς μοιράζει όλο και σε πιο πολλούς επισκέπτες κομμάτια της αυθεντικότητάς του, θες γιατί μέσα σε εσένα θεριεύουν υπερβολικές προσδοκίες, ο προορισμός καμιά φορά σε γελά. Όμως εμένα οι Πρέσπες δεν με γέλασαν και μου έδωσαν ένα πολύ ωραίο ταξίδι και στον δρόμο και στο τέρμα.

Ήταν αυτό που φανταζόμουν, μια πανέμορφη κιβωτός ζωής για τους ανθρώπους, τα πουλιά, τις μεγαλόσωμες αρκούδες, τις μικρόσωμες αγελάδες και τα γριβάδια. Όλη αυτή η ζωή ξεχειλίζει και κυλά έξω από τις πανέμορφες εστίες της, των ανθρώπων στον Αγιο Γερμανό κυρίως, αλλά και στους Ψαράδες και στη Μικρολίμνη, των αρκούδων στις «χρυσές» και φλογάτες αυτή την εποχή πλαγιές των βουνών, των πουλιών και των γριβαδιών στη Μικρή και στη Μεγάλη Πρέσπα, των αγελάδων στο κουκλίστικο νησί του Αγίου Αχιλλείου με τα αυστηρώς 11 σπίτια του και τις πολλές βυζαντινές εκκλησιές του.

Καθώς ταξιδεύεις από τη Φλώρινα προς τις Πρέσπες, απολαµβάνεις τη διαδροµή και σκέφτεσαι, όσο σε αφήνει ήσυχο η οµορφιά του τοπίου, ότι έχεις κερδίσει και µε το παραπάνω τα οδοιπορικά σου, όποιος κι αν είναι ο προορισµός σου. Ειδικά όµως για τις Πρέσπες ψυχανεµίζεσαι – µάλλον είσαι βέβαιος – ότι αυτή η διαδροµή είναι το προοίµιο της µεγαλύτερης απόλαυσης του προορισµού. Το διαπιστώνεις όταν φτάσεις στο «µπαλκόνι» του βουνού, το Περβάλι (33 χλµ. από τη Φλώρινα), που από ψηλά φαίνονται για πρώτη φορά οι λίµνες.

Πριν από το Περβάλι (Περιβόλι), ο δρόµος «χάνεται» στα απίθανα χρώµατα του βουνού, κάτω από τις αψίδες των οξιών µε το εκτυφλωτικό φύλλωµα που αποβάλλουν σιγά-σιγά για να υποδεχθούν τον χειµώνα. Κάπου εδώ κάνουν την εµφάνισή τους και οι πρώτες προειδοποιητικές πινακίδες του «Αρκτούρου» για τα περάσµατα των αρκούδων και αντιλαµβάνεσαι ότι έχεις µπει σε ζωντανή περιοχή.

Έτσι περνάς δίπλα από τους αναβατήρες του χιονοδροµικού κέντρου στη Βίγλα (9 χλµ. από τη Φλώρινα) και µετά δίπλα από τη βρύση του Πισοδερίου (3 χλµ. από τη Βίγλα). Μετά (9 χλµ.) ο δρόµος συνεχίζει ευθεία για Καστοριά (36 χλµ.) και Αλβανία (Κρυσταλλοπηγή) και δεξιά διακλαδώνεται προς τις Πρέσπες.

Μετά το Περβάλι ο δρόµος κατηφορίζει για τη λεκάνη των λιµνών. Η πρώτη διακλάδωση του παραλίµνιου δρόµου (3 χλµ. από το Περβάλι) πάει αριστερά για Μικρολίµνη (5 χλµ.), στην όχθη της Μικρής Πρέσπας.

Ο κεντρικός δρόµος συνεχίζει αφήνοντας στα δεξιά του τις διακλαδώσεις για Καρυές, Λευκώνα και Πλατύ, και αριστερά του, ανάµεσα σε Καρυές και Λευκώνα, τον λόφο Καλέ, µέχρι τη διακλάδωση (10 χλµ. από τη διακλάδωση για Μικρολίµνη) που αριστερά πάει για παραλία Κούλας (5 χλµ.) , Ψαράδες (13 χλµ.) και Αγιο Αχίλλειο (15 χλµ.) και δεξιά για Λαιµό (2 χλµ.) και Αγιο Γερµανό (2 χλµ.).

Ο Αγιος Γερµανός βλέπει από ψηλά τις Πρέσπες. Έχει τον δικό του, εγχώριο, άγιο που προστατεύει τον οικισµό, όπως έχει και το δικό του τοπικό χρώµα, που το καθιστά το πιο παραδοσιακό χωριό των Πρεσπών. Ο ναός προς τιµήν του Οικουµενικού Πατριάρχη Γερµανού, κολληµένος δίπλα στο νεότερο και µεγαλύτερο ναό στο κέντρο του χωριού, χτίστηκε τον 11 ο αιώνα και είναι αυτή που έχει ανεκτίµητη αξία.

Οι παλιές τοιχογραφίες δεν φαίνονται παρά µόνο ελάχιστα µέσα στο Αγιο Βήµα. Αυτόν τον καταρράκτη των χρωµάτων που βλέπουµε είναι του 1743 αλλά δίνουν σε όλο το µεγαλείο της την απόλαυση της θρυλικής παλαιολόγιας ζωγραφικής.

Γύρω από το σύµπλεγµα των εκκλησιών, που προβάλλεται πάνω στον επιβλητικό όγκο του όρους Βαρνούντας, απλώνονται τα πετρόκτιστα και πλινθόκτιστα σπίτια του χωριού, που σε κάποια αφυδατώνονται στα ξύλινα χαγιάτια τους οι κατακόκκινες πιπεριές.

Από τις καµινάδες αναδύεται η ευωδιά του χειµώνα και πέρα φαίνεται ένα κοµµάτι της Μεγάλης Πρέσπας. Κάθε πληροφορία για τις λίµνες ο επισκέπτης µπορεί να πάρει από το κέντρο ενηµέρωσης του Φορέα ∆ιαχείρισης του Εθνικού ∆ρυµού Πρεσπών (τηλ. 23850 51870, email: [email protected]), που λειτουργεί στο κέντρο του χωριού.

Ο δρόµος περνά πάνω από τον ισθµό στην παραλία της Κούλας που χωρίζει τις δυο λίµνες και πιάνει την ακρολιµνιά της Μικρής Πρέσπας πηγαίνοντας για τον Αγιο Αχίλλειο. Γρήγορα όµως µια διακλάδωση αρχίζει να ανεβαίνει στον λόφο, προσφέροντας ωραίες εικόνες των λιµνών.

Περνά µέσα από το σπάνιο αιωνόβιο δάσος των κέδρων και αρχίζει να κατεβαίνει στο βαθύ φιορδ της Μεγάλης Πρέσπας όπου είναι κτισµένη µια άκρη της ελληνικής επικράτειας, οι Ψαράδες. Πράγµατι, εδώ είναι η αφετηρία των ψαράδων που πιάνουν τα νόστιµα ψάρια στα νερά της Μεγάλης Πρέσπας.

Οι βάρκες τους είναι δεµένες στις κινητές προβλήτες µπροστά από τον επιµήκη οικισµό και δηµιουργούν µαζί του µια χαρακτηριστική εικόνα στη µια όχθη του φιορδ. Η απέναντι όχθη του φιορδ καταλήγει στο ακρωτήριο Ρότι, βαθιά µέσα στη λίµνη, όπου ο επισκέπτης µπορεί να φθάσει έπειτα από σύντοµη πεζοπορία.

Καθισµένος στο κιόσκι, χάνεται στην ηρεµία της λίµνης. Από εδώ περνούσαν οι βάρκες που ξεκινούσαν από την αποβάθρα των Ψαράδων για τα περίφηµα ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας µε τις βραχοαγιογραφίες. Την εποχή που πήγαµε εµείς, οι βάρκες δεν εκτελούσαν δροµολόγια γιατί έπρεπε να ανανεώσουν τις άδειές τους και χρειάζονταν πλήθος δικαιολογητικά και πολύ χρόνο για να τα συγκεντρώσουν.

Το πρώτο ασκηταριό στο Ρότι µπορούν να το δουν οι επισκέπτες που θα φτάσουν εκεί µε τα πόδια. Ακολουθούν το µονοπάτι και µετά το κιόσκι, ως τη Μεταµόρφωση του Σωτήρος, το παλαιότερο ασκηταριό της Πρέσπας (13 ος αιώνας).

Πίσω στους Ψαράδες, όλο το παραλιακό μέτωπο του οικισμού είναι αφιερωμένο στο φαγητό. Έξω από τις ταβέρνες, στα ενυδρεία, κολυμπούν τα γριβάδια, τα πιο νόστιμα ψάρια της λίμνης. Αυτή είναι η πιο χαρακτηριστική γεύση των Πρεσπών, μαζί με τα φασόλια (ψιλά και γίγαντες) που καλλιεργούν κατά κόρον εκεί, το λουκάνικο, τις πιπεριές Φλωρίνης και τα λαχανικά τουρσί.

Μέσα στο εστιατόριο «Καλή Παρέα» η κυρία Μαρία, η μητέρα του Δημήτρη, του ιδιοκτήτη, ετοιμάζει κατόπιν παραγγελίας γριβάδι πλακί στο φούρνο με την παραδοσιακή συνταγή:

Μέσα στο ταψί, πάνω στο μάτι του φούρνου, τσιγαρίζει πολλά κρεμμύδια μαζί με μια ψιλοκομμένη κόκκινη πιπεριά και μια καυτερή, μαζί με ένα κουταλάκι τριμμένη φρέσκια ντομάτα. Μετά προσθέτει δύο τριμμένες ντομάτες, ένα φύλλο δάφνης, αλάτι και πιπέρι.

Το ψάρι είναι κομμένο κάθετα σε μεγάλες φέτες που έχει αλατίσει με χοντρό αλάτι. Τις αλευρώνει, τις βάζει στο ταψί με τα κρεμμύδια και τις γυρίζει. Μετά προσθέτει νερό και βάζει το ταψί στο φούρνο για 1,30-2ώρες, γιατί όπως λέει τα λιμνίσια ψάρια πρέπει να ψηθούν καλά.

Αξίζει τον κόπο να περιμένει κανείς γιατί η γεύση αυτού του πικάντικου φαγητού είναι πολύ δυνατή.

Γενικώς εδώ οι γεύσεις παίρνουν φωτιά, αφού, όπως χαρακτηριστικά μας αποκάλυψε η κυρία Μαρία, οι γίγαντές της δεν είναι κοκκινιστοί από την ντομάτα, αλλά από το κόκκινο πιπέρι...

Είναι τόσο σπάνιο, µοναδικό σχεδόν, να βρίσκεσαι σε ένα πανέµορφο νησί και να µπορείς να το γυρίσεις ολόκληρο µε τα πόδια σου. Ο περίπατος για τον Αγιο Αχίλλειο στη Μικρή Πρέσπα είναι ήδη γοητευτικός από την αφετηρία του, την άκρη της επιπλέουσας πεζογέφυρας που ενώνει το νησί µε τη µεγάλη στεριά.

Αυτή την εποχή έχουν µεταναστεύσει οι µεγάλοι σταρ της µικρής Πρέσπας, οι πελεκάνοι, που έχουν εδώ τη µεγαλύτερη αποικία αναπαραγωγής στον κόσµο. Τώρα πρωταγωνιστούν οι φαλαρίδες και οι µεµονωµένοι µικροί ερωδιοί, αλλά και τα ζευγάρια της πρασινοκέφαλης πάπιας.

Στριφογυρίζουν ανάµεσα στα καλάµια αφήνοντας πίσω τους ένα υγρό αυλάκι, συχνά παράλληλο µε το ίχνος που αφήνουν οι παραδοσιακές βάρκες των ψαράδων που απλώνουν τα δίχτυα τους, η άλλη ιδιαίτερη, ζωντανή, νότα της λίµνης.

Το άλλο άκρο της γέφυρας σταµατά µπροστά στα 11 σπίτια του οικισµού που δεν µπορούν να γίνουν 12 ποτέ. Η παράδοση λέει ότι το επιπλέον σπίτι δεν υπάρχει περίπτωση να στεριώσει. Ο κυρ-Παντελής κάθεται µπροστά στα ερείπια ενός σπιτιού και δεξιά του οι πινακίδες δείχνουν το µονοπάτι, την εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου (15ος αιώνας) στο νεκροταφείο, την περίφηµη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου (10ος αιώνας) και τη µονή της Παναγιάς Πορφύρας (16ος αιώνας) στη µύτη του νησιού, κάτω από τον σταυρό.

Οι άλλες δύο πινακίδες δείχνουν δεξιά τον δρόµο προς τον οικισµό, που πάει προς τα ερείπια της βασιλικής των Αγίων Αποστόλων (11ος αιώνας) και του Αγίου ∆ηµητρίου (14ος αιώνας), τις οποίες όµως εµείς θα συναντήσουµε ολοκληρώνοντας µε τα πόδια τον κύκλο του νησιού.

Το νησί είναι κατάφυτο µε κάθε λογής δέντρα, µε πιο χαρακτηριστικές τις αγραπιδιές. Εδώ δεν υπάρχει φόβος για την παρουσία των αρκούδων, ακόµη και την εποχή που έχουν ξυπνήσει από τη χειµερία νάρκη, γιατί δεν περνούν την πεζογέφυρα. Είναι παρούσες όµως οι µικρόσωµες, προστατευόµενες, αγελάδες των Πρεσπών, που τις συναντάτε πλέον µόνο εδώ και στους Ψαράδες.

Οι τοίχοι της βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου που στέκουν ακόµη, είναι εµβληµατική εικόνα των Πρεσπών. Την απολαµβάνεις καλύτερα καθώς στο µονοπάτι προς τον σταυρό και καθώς κοιτάς πίσω σου βλέπεις το ιερό να πετάγεται µέσα από τη βλάστηση και να προβάλλεται πάνω στους καλαµιώνες και στις υδάτινες λωρίδες.

Αυτό το τοπίο µε τους καλαµιώνες και το γαλάζιο νερό σε συντροφεύει καθώς περπατάς προς την άκρη του νησιού για τη µονή της Παναγιάς Πορφύρας, µε τις ωραίες τοιχογραφίες που αποκαλύπτονται στο φως των κεριών που πιθανόν να βρεις εκεί και να ανάψεις.

Επιστρέφοντας από την άλλη πλευρά του νησιού προς τον οικισµό, συναντάς τα ερείπια του Αγίου ∆ηµητρίου – ένας λιθοσωρός µε δύο κιονόκρανα και µια κολόνα µέσα στα ψηλά χόρτα – και µετά δίπλα στα σπίτια τα ερείπια των Αγίων Αποστόλων. Αυτά όµως είναι η αφορµή για τον ωραίο περίπατο, από τους πιο ειδυλλιακούς που µπορεί να σου τύχουν.

Το πνεύµα της ανακάλυψης στην περιοχή των Πρεσπών λέγεται Μαρί. Από το ζεστό µπαρ «Πλαγιά», στην είσοδο του Αγίου Γερµανού, κανονίζουµε το πρόγραµµα της επόµενης ηµέρας που είναι γεµάτο δραστηριότητες στο πνεύµα της ανακάλυψης (Sπrit of Discovery, τηλ. 23850 51441, www.sπritofdiscovery.gr).

Η πιο σύνθετη δραστηριότητα είναι η διαδροµή µε ποδήλατα βουνού από τον Λαιµό ως τη Μικρολίµνη, κατά µήκος της όχθης της Μικρής Πρέσπας, µήκους 35 χλµ.

Περίπου στο µέσο της διαδροµής, ανάµεσα στα χωριά Λευκώνας και Καρυές (6 χλµ. από τρίστρατο προς Κούλα, Λαιµό και Φλώρινα), στα δεξιά του δρόµου, υψώνεται ο λόφος Καλέ, ένα υπέροχο µπαλκόνι πάνω από τη Μικρή Πρέσπα.

Μπορεί να ανεβεί κανείς µε ποδήλατο, µε τα πόδια ή µε όχηµα εκτός δρόµου, πάντοτε κάτω από τον θόλο των δένδρων. Η κορφή είναι όντως ένας κρυµµένος θησαυρός, κυριολεκτικά και µεταφορικά. Κυριολεκτικά, γιατί η Μαρί έβαλε εκεί έναν «κρυµµένο θησαυρό» στο πλαίσιο του παιχνιδιού που παίζεται σε όλον τον κόσµο (www. geocaching.com) και στην Ελλάδα (www. geocaching.gr.com), και µπορείτε να νοικιάσετε GPS για να τον βρείτε.

Μεταφορικά, γιατί, όπως κατά βάθος συµβαίνει στο παιχνίδι, η θέα από την κορυφή του λόφου ως το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, το Βιδρονήσι – κέντρο του Εθνικού Πάρκου που δεν το προσεγγίζει κανείς παρά µόνο οι κάτοικοι της Μικρολίµνης µία φορά τον χρόνο για να λειτουργήσουν το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου – και τα βουνά της Αλβανίας είναι µοναδική.

Η Μικρολίµνη είναι από τα λιγότερο γνωστά χωριά των Πρεσπών, αλλά προσφέρει πολλές χαρακτηριστικές εικόνες τους, καθώς οι µαύροι κορµοράνοι στεγνώνουν τα φτερά τους στην προβλήτα όπου δένουν οι βάρκες. Από την άκρη του χωριού, µετά το λατοµείο, υπάρχει σηµατοδοτηµένη η αρχή του µονοπατιού που γυροφέρνει το βουνό πάνω από τη λίµνη – πίσω στους καλαµιώνες τα πουλιά «ζωγραφίζουν» στην επιφάνεια του νερού – και µετά από µιάµιση επιστρέφει ξανά στη Μικρολίµνη.

Οδικώς από την έξοδο της Εγνατίας προς Πτολεμαΐδα η Φλώρινα απέχει 80 χλμ. και από εκεί ως τον Αγιο Γερμανό η απόσταση είναι 49 χλμ. Η έξοδος απέχει από την Αθήνα 490 χλμ. (έξοδος μετά την Κατερίνη για Βέροια και Κοζάνη) και από τη Θεσσαλονίκη 80 χλμ. (έξοδος για Βέροια και Κοζάνη μετά τα διόδια των Μαλγάρων).

Στον Αγιο Γερμανό, στον παραδοσιακό ξενώνα «Αγιος Γερμανός» (τηλ. 23850 51397, 6972 076654, prespa.com.gr ) του δικτύου Gest Inn (guestinn.com/gr), με ατμόσφαιρα πολύ ταιριαστή με τον χαρακτήρα του χωριού. Στην αίθουσα του πλούσιου πρωινού, δίπλα στο τζάκι, η Αθηνά μπορεί να ετοιμάσει για βραδινό εξαιρετικό τραχανά, χυλοπίτες, ομελέτα και εγχώριο λουκάνικο. Στην αυλή που σχηματίζουν τα τρία κτίρια του ξενώνα υπάρχουν σταθμευμένα ποδήλατα που οι ένοικοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν.

Στον Λαιμό, στον ξενώνα «Mimallones» (τηλ. 23850 51422, 6944725199, mimallones.gr ) και στο παλιό αγρόκτημα «Μύλος» (τηλ. 23850 51888, milosprespa.gr ).

Στο Πλατύ, στον ξενώνα «Prespa Wellness Resort» (τηλ. 23850 51400, presparesort.gr ).

Στον Αγιο Γερμανό, στο «Τζάκι» για σπέσιαλ κότσι χοιρινό, στο «Πρέσπειον» και στην «Παράδοση» για φασολάδα, πιπεριές και φέτα.

Στον Λαιμό, στις ταβέρνες του Ρούντου και στην «Ανάμνηση» για ντόπια κρέατα ψητά.

Στους Ψαράδες, στη «Συντροφιά» και στους «Ψαράδες» για όλα τα καλά της λίμνης.

Στη Μικρολίμνη, στον «Ερωδιό», ο Κώστας άφησε τα σαλόνια και μαγειρεύει με τοπικά προϊόντα σύμφωνα με τη διάθεσή του, γριβάδι με ντομάτα, κρεμμύδι και σκόρδο στον φούρνο, ταβά (γίγαντες με λουκάνικο σούπα ή στον φούρνο), χοιρινό με λάχανο κτλ.