Κανείς δεν μπορεί να σταθεί ήρεμος απέναντι στη Σαντορίνη. Οι ποιητές που έχουν την ικανότητα να βλέπουν πίσω από τη γιγάντια αυλαία των γκρεμών, όπως ο Γιώργος Σεφέρης, γράφουν:
Βρεθήκαμε γυμνοί
πάνω στην αλαφρόπετρα
κοιτάζοντας τ' αναδυόμενα νησιά
κοιτάζοντας τα κόκκινα νησιά
να βυθίζουν στον ύπνο τους, στον ύπνο μας.
(«Σαντορίνη», Γυμνοπαιδία)
Γυμνοπαιδία; Ο ποιητής εξηγεί ότι εμπνεύστηκε τον τίτλο της ποιητικής ενότητας από τη Θήρα: «Υπήρξε κέντρον αρχαιοτάτης θρησκείας ένθα ετελούντο λυρικοί χοροί αυστηρού και βαρέος ρυθμού καλούμενοι γυμνοπαιδίαι».
Κι ο Οδυσσέας Ελύτης είπε στην «Ωδή στη Σαντορίνη» από τη θητεία του καλοκαιριού:
Πήδησες μες στον κόσμο πρώτη
Πορφυρογέννητη, αναδυομένη
(«Ωδή στη Σαντορίνη»,
Η θητεία του καλοκαιριού)
Ολα τα μυστήρια της Σαντορίνης αναδύονται μέσα από τα χρώματα. Η ένταση από τα σκούρα χρώματα της καλντέρας, των ακρογιαλιών και των νησιών, η ηρεμία από τα γλυκά χρώματα των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου. Αυτή η ηρεμία υπάρχει στην ενδοχώρα της Καλντέρας, εκεί που το μικρό καλοκαιράκι σβήνει την ένταση ανάμεσα στα σοκάκια των χωριών, όπως του Πύργου, του Βόθωνα, της Φοινικιάς, στα αμπέλια στο Ακρωτήρι, στον Εμπορειό, στη Μεσσαριά, στον Βουρβούλο, και στις ακρογιαλιές - Περίβολος, Μονόλιθος, Κολούμπος, Μπαξέδες - που έχουν βυθό από μαύρα βότσαλα που γυαλίζουν στον ήλιο που στέκει πάνω απ' όλα και αποθεώνεται στην άκρη της Οίας την ώρα που βουτά στη θάλασσα τελετουργικά, σαν ένα είδος ιεροτελεστίας για το πλήθος που τον παρακολουθεί και τον χειροκροτεί.
«Αυτό το πέτρινο μισοφέγγαρο στις εσχατιές των Κυκλάδων», έγραφε ο Μάριος Πλωρίτης που είχε δεσμό αίματος με το νησί, «λες και συνοψίζει την ιστορία του ανθρώπου, απ' τα αρχέγονα βήματά του ως τη δημιουργία των πρώτων οργανωμένων οικισμών, απ' τη διασταύρωση των αρχαίων και νεότερων πολιτισμών ως την άλωσή τους απ' τους σημερινούς "-ισμούς"».
Μια άλλη προσέγγιση από τα νότια
Οι τοιχογραφίες της αρχαίας Θήρας αντλούν τα θέματά τους από τον πραγματικό ή φανταστικό κόσμο της Ανατολής, εξωτικά τοπία, πίθηκοι, αντιλόπες, λιοντάρια, αγριόγατες, ο γρύπας. Αλλά και πάνω στα κεραμικά της είναι ζωγραφισμένες οι επιδράσεις και οι ανταλλαγές με την Κρήτη. Τότε αυτός ο δρόμος που ερχόταν από τα νότια ήταν πολυσύχναστος λόγω των εμπορικών ανταλλαγών στην Ανατολική Μεσόγειο. Τώρα είναι μοναχικός.
Μόνο του το «Πρέβελης» της ANEK Lines (τηλ. 210 4197.400) ταξιδεύει στο πιο έρημο κομμάτι του Αιγαίου, στο Καρπάθιο και στο Κρητικό Πέλαγος, προσεγγίζοντας τη Σαντορίνη, μέσω της μικρής Ανάφης, από το Ηράκλειο της Κρήτης και τα Δωδεκάνησα, τη Ρόδο, τη Χάλκη, την Κάρπαθο και την Κάσο. Αυτό το ταξίδι είναι ιδιαίτερη εμπειρία. Μέσα από την ερημία, στο φως του ήλιου ή του φεγγαριού, προβάλλει όπως στους Αργοναύτες ο Κάλαμος, ο ψηλότερος βράχος της Μεσογείου, μετά το Γιβραλτάρ.
Και μετά, μέσα στο λιμάνι της Ανάφης στέκεις στο κατάστρωμα του καραβιού, τριγυρισμένος από τα βουνά και το άσπρο στεφάνι της Χώρας στην κορυφογραμμή. Και είναι αυτό το καλύτερο προοίμιο για το τοπίο της Σαντορίνης που θα ακολουθήσει...
Ανθρώπινη ζωή πάνω στο παντοδύναμο τοπίο
Η ζωή πάνω στη Σαντορίνη φαίνεται ότι δεν σταμάτησε ποτέ να κυλά. Το ηφαίστειο απλώς την ακινητοποίησε για λίγο και μετά την άφησε να ακολουθήσει ξανά την πορεία της ως τις μέρες μας. Αυτό το σημείο που σκόρπισε την υπερδύναμή του στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, σήμερα έχει σκορπίσει ως εκεί τη φήμη του νησιού.
Πουθενά αλλού στη Γη δεν υπάρχει ένα τόσο εντυπωσιακό σκηνικό που να φιλοξενεί μια τόσο ανθρώπινη ζωή. Οσο κι αν τα έργα του παντοδύναμου ηφαιστείου προκαλούν δέος, όσο κι αν το νησί φιγουράρει πάντα στα πιο δυνατά τοπία του κόσμου, όσο κι αν χιλιάδες επισκέπτες παίρνουν διακριτικά ή μη ένα κομματάκι από την ψυχή του, όπως ένα μαύρο βότσαλο από το σώμα του, στη Σαντορίνη λειτουργεί ακόμη η άλλη, η ανθρώπινη πλευρά της, και η αγάπη για τη ζωή. Αυτό νομίζουμε ότι συμβολίζουν οι λευκές προσόψεις των υπόσκαφων κατοικητηρίων στον γκρεμό της Καλντέρας, από τη θάλασσα στο Αμμούδι και τον Γιαλό ως επάνω στο «φρύδι» του γκρεμού, τα κτίσματα και τα δοξαστικά πολλαπλά καμπαναριά στα Φηρά, στο Φηροστεφάνι, στο Ημεροβίγλι, στην Οία.
Πίσω από την Καλντέρα, η λιγότερο εμφανής γοητεία της Σαντορίνης χρωματίζει τη ζωή που κυλά πιο ήρεμα, πάνω πάλι σε γκρίζο χώμα και μαύρα βότσαλα, αλλά με περισσότερα χρώματα, εκτός του λευκού των οικισμών, του πράσινου των αμπελιών και του γαλάζιου των γιαλών.
Στον Κολούμπο υπάρχει κάτι από την ένταση του τοπίου της Σαντορίνης, καθώς η μεγάλη παραλία με τη μαύρη άμμο και τα μαύρα βότσαλα τρέχει κατευθείαν πάνω σε έναν απότομο, επίσης μαύρο, βράχο στην άκρη της. Είναι όμως από τις πιο μοναχικές παραλίες με εύκολη πρόσβαση. Απέναντι από το ξενοδοχείο «Σούλης» τα σκαλιά οδηγούν σε μονοπάτι που γρήγορα καταλήγει στην αμμουδιά. Βρίσκεται πάνω στον «πίσω» δρόμο του νησιού, αυτόν που κινείται παραλιακά στην ανατολική ακτογραμμή από τον Βουρβούλο και πάει για τους Μπαξέδες και την άκρη του νησιού για να στρίψει απότομα προς την Οία.
Πριν από μια διακλάδωση πάει για τον παραδοσιακό οικισμό Φοινικιά και καταλήγει στην Οία, και ακόμη πιο πριν ο δρόμος περνά ανάμεσα από ένα «λιβάδι» με κρινάκια της άμμου. Πουθενά αλλού δεν είδαμε τόσο μεγάλη φυτεία από αυτό το φανταστικό λουλούδι.
Ενα σαντορινιό «χωριό»
Η ιδανική αφετηρία για την εξερεύνηση της Σαντορίνης πίσω από την καλντέρα, βρίσκεται στην ανατολική ακτή, στην περιοχή του Βούβουλου, κάπου 4 χλμ. από τα Φηρά, γύρω από την εκκλησιά του Αγίου Αρτεμίου με τον μοναδικό στο νησί γαλάζιο τρούλο. Εκεί ο Αρτέμης Μπελλώνιας έχει δημιουργήσει ένα κατάλυμα απολύτως ταιριαστό με την άποψή του για την αυθεντική Σαντορίνη.
Το πανηγυρόσπιτο, τα δωμάτια των προσκυνητών του παπά, ο στάβλος, όλα, υπόσκαφα και μη, έχουν γίνει χώροι διαμονής, εστιατορίου, πρωινού, πολιτιστικών εκδηλώσεων, ένα μικρό χωριό, κατάλευκο, με την πισίνα του και το γήπεδο τένις, αθέατα, όλα στημένα απέναντι από τον ήλιο που ανατέλλει μέσα από τη θάλασσα. Οι παραδοσιακές κατοικίες «Αγιος Αρτέμιος» (τηλ. 6944969869, aghiosartemios.gr) ανήκουν στο δίκτυο Guest inn (guestinn.com).
Το κρασί, το «αίμα» του τόπου
Το σώμα της Σαντορίνης, την ενδοχώρα της, διατρέχουν οι δρόμοι του κρασιού. Στον Βόθωνα, περιηγούμαστε την κάναβα της Ρούλας Μπελλώνια και γυρίζουμε πίσω μερικές δεκαετίες, όταν τα χωριά ήταν γεμάτα από μικρά οινοποιεία, δίπλα στα σπίτια, όπως συμβαίνει και στα σπουδαία αμπελοτόπια της Ευρώπης, στη Βουργουνδία ή στον Ρήνο. Αυτή ήταν η κατάληξη μιας ιστορίας και μιας παράδοσης περίπου 3.000 ετών, γιατί από τόσο πίσω έρχονται οι δρόμοι του κρασιού στη Σαντορίνη. Ισως είναι ο αρχαιότερος και ο πιο ιστορικός αμπελώνας της Ευρώπης. Αν παραβλέψεις την άναρχη δόμηση και βάλεις μέσα στο οπτικό πεδίο σου μόνο αμπελώνα, η εικόνα που θα δεις θα είναι η ίδια και πριν από 1.000 χρόνια.
Ολα αυτά μάς τα αποκαλύπτει ένας πραγματικός αμπελουργός, ο Πάρις Σιγάλας, στο επισκέψιμο οινοποιείο του στον δρόμο για τη Φοινικιά. «Μπορούμε να πούμε ότι είναι αμπελώνας παγκόσμιας κληρονομιάς» λέει και προσθέτει: «Αυτό είναι το αίτημα όλων εμάς των οινοποιών, να γίνει προστατευόμενος από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς». Ετσι ο αμπελώνας θα εγγυάται κατά κάποιον τρόπο το υψηλό επίπεδο του τουρισμού της Σαντορίνης, όπως συμβαίνει στην Τοσκάνη ή στην Αλσατία. Αν δεν προστατευθεί, το νησί θα ξεπέσει σε χαμηλής ποιότητας τουρισμό και τότε «θα είναι μια πλήρης καταστροφή του ονείρου», όπως λέει ο Πάρις Σιγάλας.
Οσο για τα ίδια τα κρασιά, ο Πάρις Σιγάλας τα χαρακτηρίζει πολύ σπουδαία, με ταυτότητα, που εκφράζουν τον τόπο, που αναγνωρίζονται και πάλι διεθνώς όπως και πολύ παλιά. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικά λέει, στις ΗΠΑ ειδικά, το κρασί της Σαντορίνης είναι το πιο αναγνωρισμένο ελληνικό κρασί. Ετσι το νησί έχει αρχίσει ήδη να αποτελεί έναν οινολογικό προορισμό, ωστόσο πρέπει να μπει σε όλες τις συνισταμένες του, όπως τα εστιατόρια, σήμα ποιότητας.
Ακρωτήρι με κρινάκια της θάλασσας
Τα κρινάκια της θάλασσας φαίνεται ότι υπήρχαν πάντα στο τοπίο της Σαντορίνης και δεν τα έκαψε η λάβα, δεν τα ποδοπάτησαν οι αιώνες και όλες οι φυλές της Γης που περνούν από εδώ. Στο εκπληκτικό Μουσείο της Προϊστορικής Θήρας στα Φηρά εκτίθεται και η τοιχογραφία με τα άνθη όπου ο καθηγητής Σπύρος Μαρινάτος αναγνώρισε το παγκράτιον, το κρινάκι της θάλασσας, που βρισκόταν στην οικία των γυναικών στο Ακρωτήρι. Αυτό είναι ένα από τα επιβλητικά τοιχογραφικά σύνολα που εκτίθενται στο μουσείο, ανάμεσα σε πλήθος ενθυμήματα της ακμής της πόλης του 17ου αιώνα π.Χ., που διατηρήθηκε σχεδόν άθικτη, σκεπασμένη από την ηφαιστειακή τέφρα. Αλλα τοιχογραφικά σύνολα είναι εκείνα των γυναικών και των Κυανοπιθήκων, ενώ τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι, όπως των μικρών ψαράδων ή των χελιδονιών, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.
Τίποτε δεν καταλαβαίνει από τη Σαντορίνη και το Αιγαίο ο επισκέπτης, αν δεν περιηγηθεί το Μουσείο της Προϊστορικής Θήρας και δεν βγει από τα Φηρά στον δρόμο για το χωριό Ακρωτήρι και τον αρχαιολογικό χώρο. Ο ανασκαφέας του Ακρωτηρίου, ο φωτισμένος καθηγητής Χρίστος Ντούμας, συμπεραίνει: «Για πολλές από τις κατακτήσεις του ανθρώπινου μυαλού, τις οποίες πολλούς αιώνες αργότερα συστηματοποίησαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι της Ιωνίας, οι αρχές πρέπει να αναζητηθούν στους πρώιμους ναυτικούς, στους νησιώτες».
Από τα Φηρά ο δρόμος τρέχει στο χείλος της Καλντέρας. Στο ύψος των ορυχείων και του οινοποιείου του συνεταιρισμού, πριν από τη θεαματική κατάβαση στο λιμάνι του Αθηνιού, η θέα προς την Καλντέρα, τη Νέα και την Παλιά Καμένη και τα αραγμένα κρουαζιερόπλοια είναι εκπληκτική. Μετά είναι το Μεγαλοχώρι (5 χλμ. από τα Φηρά) και 2 χλμ. μετά η διακλάδωση δεξιά τραβά για το χωριό Ακρωτήρι (3 χλμ.). Στην άκρη του χωριού, ο δρόμος αριστερά κατεβαίνει στον αρχαιολογικό χώρο (2 χλμ.) και καταλήγει στη θάλασσα, απ' όπου μπορεί κανείς να πάει στην περίφημη Κόκκινη Παραλία.
Μια ολόκληρη πόλη με τα διώροφα ή τριώροφα σπίτια και τις μικρές πλατείες της απλώνεται κάτω από το καινούργιο βιοκλιματικό στέγαστρο. Φανταστείτε ότι έχουν αποκαλυφθεί 12 στρέμματα και περίπου 35 με 40 κτίρια, από τα οποία μόνο πέντε έχουν ερευνηθεί πλήρως. Η πόλη είναι βέβαια πολύ μεγαλύτερη, αλλά στο ελάχιστο κομμάτι της που η αρχαιολογική σκαπάνη έχει ακουμπήσει, ίσως το ένα τριακοσιοστό της συνολικής της έκτασης, βρέθηκαν χιλιάδες διακοσμημένα αγγεία και εκατοντάδες μέτρα τοιχογραφιών εξαιρετικής τέχνης. Ολα τα άλλα ο επισκέπτης τα αισθάνεται με τη δική του σκευή που κουβαλά, όπως ακριβώς και ένα έργο τέχνης.
Σημείο σύγκλισης πολιτισμών
Ο Αλέκος Φασιανός είχε γράψει κάποτε ότι πρέπει να ήσαν ευτυχισμένοι οι άνθρωποι που ζούσαν μέσα σε αυτές τις απίθανες τοιχογραφίες. Είπε επίσης ότι οι προϊστορικοί καλλιτέχνες έκαναν κοινωνική ζωγραφική, γιατί προτιμούσαν να εικονοποιούν την καθημερινότητα και όχι το υπερπέραν ζωγραφίζοντας θεούς. Ο ζωγράφος παρουσίασε εφέτος το καλοκαίρι έργα του στη νέα αίθουσα τέχνης «Κρατήρας» στην Οία, μαζί με τον Γιώργο Σταθόπουλο και τον Απόστολο Χαντζαρά. Ο «Κρατήρας» πρόσθεσε ποιότητα στο ήδη υπάρχον, πλούσιο και πολύχρωμο, καλλιτεχνικό τοπίο στο νησί.
Από παλιά δουλεύουν στο νησί ο ζωγράφος Χριστόφορος Ασιμής και η γλύπτρια Ελένη Κολαΐτου. Τα έργα τους ταξιδεύουν μέσα στο άπλετο φως του νέου εκθεσιακού χώρου που δημιούργησαν λίγο πιο έξω από τα Φηρά, πάνω στον κεντρικό δρόμο προς τον Αθηνιό. Μαζί εκθέτει και ο γιος τους, Κάτωνας Ασιμής. Ο Χριστόφορος Ασιμής, ο οποίος έχει αγιογραφήσει και τον μητροπολιτικό ναό των Φηρών, σχολιάζει το τοπίο της Σαντορίνης με τα μάτια του εικαστικού: «Το νησί βγήκε μέσα από ένα γεωλογικό θαύμα και είναι πολλά πράγματα μαζί, μεγαλειώδες και τρισδιάστατο. Αλλά το πιο εκπληκτικό για έναν εικαστικό είναι το φως. Αυτό είναι που γράφει με μαεστρία τα πράγματα, με απλότητα και καθαρότητα. Αυτό κάνει την πολυχρωμία να μην είναι απαραίτητη».
Στο Καστέλι του χωριού Ακρωτήρι έχουν εγκατασταθεί ο μουσικός και κατασκευαστής οργάνων Γιάννης Πανταζής από τα Γρεβενά και η ιστορικός Αρτζη Κακίση από τη Νέα Υόρκη. Από τον ενετικό πύργο του 13ου αιώνα ακούγεται ο ήχος των πνευστών οργάνων που κατασκευάζει και παίζει ο Γιάννης. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τη μουσική που βγάζει το κέρατο τράγου ή η μπουρού, ούτε καν ο διπλός αυλός του θεού Πάνα, αν δεν παρακολουθήσει την παράσταση που δίνει το μεσημέρι και το απόγευμα. Οι επισκέπτες μπορούν επίσης να δουν την έκθεση της παραδοσιακής τσαμπούνας - τιμή στους παραδοσιακούς οργανοπαίκτες και κατασκευαστές του Αιγαίου - και να απολαύσουν ένα παραδοσιακό κέρασμα στη βεράντα του πύργου, με θέα την Καλντέρα και τον αρχαίο αμπελώνα.
Οι παλιές κάναβες - τα πατητήρια των σταφυλιών και τα κελάρια παλαίωσης του κρασιού - είναι πολύ ατμοσφαιρικοί χώροι για εκθέσεις και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Σε μια τέτοια κάναβα, στην Εξω Γωνιά, με την πατίνα του οινοποιείου πριν από 200 χρόνια, ο Αντώνης Αργυρός έχει στήσει ένα ολόκληρο πολιτιστικό κέντρο, το Art Space, το οποίο λειτουργεί παράλληλα με το σύγχρονο οινοποιείο και το αποστακτήριο. Από τον βιολογικό αμπελώνα παίρνει τα σταφύλια, το χιλιόχρονο ασύρτικο, που ορισμένοι το τοποθετούν μέσα στις δέκα καλύτερες ποικιλίες του κόσμου, το αϊδάνι, το Αθήρι, το μαυροτράγανο και τις άλλες ποικιλίες, και με την κάθετη οινοποίηση σε ελεγχόμενη θερμοκρασία ζύμωσης, βγάζει το «Νυχτέρι», τον «Αγιο Αύγουστο» και τον «Αγιο Αύγουστο βαρέλι», αλλά το άγιο κρασί από λιαστά σταφύλια «Βινσάντο» πέντε και έντεκα ετών.
Γευστικό σταυροδρόμι
Το Ακρωτήρι ήταν σταυροδρόμι πολιτισμών. Εκεί βρέθηκαν αβγά στρουθοκαμήλου από τη Συρία, χανααναϊκοί αμφορείς, λίθινα σκεύη από την περιοχή της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου. Η Σαντορίνη συνεχίζει να δέχεται γευστικές επιρροές που μάλιστα έρχονται ακολουθώντας τους ίδιους αρχαίους δρόμους, από την Κρήτη και την Κύπρο.
«Μεταξύ μας», στην Εξω Γωνιά υπάρχει ένας ωραίος χώρος που με θέα την Ανάφη μπορεί να απολαύσει κάποιος τη συνεύρεση της διεθνούς, της κρητικής και της σαντορινιάς κουζίνας: κρητική σαλάτα, σαλάτα ρόδι, κανταΐφι με τέσσερα τυριά και σάλτσα βατόμουρου, φέτα σε φύλλο κρούστας με μέλι και σουσάμι, φάβα με καπαρόφυλλα, φιλέτο με σάλτσα βινσάντο και μανιτάρια, αρνάκι με σάλτσα γιαουρτιού, λευκές μελιτζάνες Σαντορίνης με σάλτσα ντομάτα, βασιλικό και φέτα, γιουβέτσι θαλασσινών. Στο τραπέζι, εκτός από την τσικουδιά, υπάρχουν το λευκό αηδάνι και η βραβευμένη Σαντορίνη 2011 του Χατζιδάκη, ενός οινοποιού με έδρα τον διπλανό Πύργο και καταγωγή από την Κρήτη, που για πολλούς τα κρασιά του τοποθετούνται στην κορυφή.
Στην Οία, στην «Κύπριδα», η Ελλάδα από την Κύπρο και ο Ζαν-Λουκ από το Παρίσι σερβίρουν στα ειδυλλιακά τραπέζια λούζες και λουκάνικα που τα φέρνουν από το χωριό της Ελλάδας, το Πελέντρι του Τροόδους, την «εισαγωγή» του κυπριακού μεζέ μουκέντρα (φακές), χούμους, ελιές τσακιστές, ταχίνι και τζατζίκι, ραβιόλες, κούπες, κουπέπια, σεφταλιές, αφέλια (μαριναρισμένο κρασάτο χοιρινό με πουρκούρι), ταβάς (αρνί με κύμινο, πατάτες και κολοκύθια).
Κάτω από την Οία, το Αμμούδι, είναι μια πολύ ωραία εικόνα στην εσοχή της καλντέρας, στο ύψος της θάλασσας. Εκεί, τα τραπέζια στρώνονται απέναντι στο ηλιοβασίλεμα. Στην άκρη της μικρής προκυμαίας βρίσκεται ο «Δημήτρης», από τις πιο γευστικές γωνιές της Σαντορίνης, με την εντυπωσιακή βιτρίνα του γεμάτη ντόπια φρέσκα ψάρια και αστακούς. Ετσι, η αστακομακαρονάδα που φέρνει η Τζόι είναι το κάτι άλλο, όπως και τα μπαρμπούνια και οι μπαλάδες, μαζί με τη σαντορινιά σαλάτα (χλωροτύρι, ντοματάκια, αγγούρι «κατσούνι», καπαρόφυλλα), τους ντοματοκεφτέδες, τη μελιτζανοσαλάτα από άσπρη μελιτζάνα, την ψητή σουπιά και το χταπόδι, τη φάβα.
Το «πάρτι» με τα θαλασσινά συνεχίζεται στη μεγάλη παραλία του Περίβολου, στα «Δίχτυα» του Μιχάλη Τρουλλάκη, με απίθανη ψαρόπιτα και ψαροκεφτέδες, μπεκρή μεζέ με θαλασσινά, άσπρη μελιτζάνα καπνιστή, πολύ φρέσκα ψάρια και σαλάτες και ένα σωρό άλλα καλά της θάλασσας και της στεριάς.
